ثبت نظر
از مشارکت شما ممنونیم نظر شما با موفقیت ثبت شد.
مسجد محلی برای عبادت مسلمانان و جایی برای ارتباط نزدیکتر با خالق جهانیان است که بیش از هزار سال از ساخت اولین نمونه آن می‌گذرد. جمعیتی نزدیک به 1.6 میلیارد نفر مسلمان در سراسر دنیا در مساجدی با قبله مشترک رو به کعبه نماز به جای می‌آورند. قبله واحدی که یکی از نشانه‌های یکدلی بین مسلمانان است. اگر به عنوان یک فرد مسلمان می‌خواهید وارد مسجد شوید، باید وضو گرفته و لباس پاکیزه به تن داشته باشید. در طول تاریخ در ایران و سایر کشورهای دنیا مساجد بزرگ و کوچک، زیبا و باشکوه و حتی معروف ساخته شده‌اند. در این مطلب می‌خواهیم شما را با تاریخچه‌ای در مورد مسجد و دیگر موارد مربوط به آن آشنا کنیم.
مسجد محلی است برای عبادت مسلمانان و در معنای کلمه به محلی برای سجده گفته می‌شود. در واقع به محلی که برای انجام عبادت و به جای آوردن احکام دین مبین اسلام از آن استفاده می‌کنند، مسجد گفته می‌شود. مساجد در سراسر دنیا دارای تشابهات زیادی هستند، مهمترین آن‌ها این است که همه مساجد رو به جهت خانه خدا ساخته شده‌اند که به آن قبله می‌گویند. همچنین مساجد دارای یک بخش هلال مانند هستند که به آن محراب گفته می‌شود، محراب طاقچه مانند بوده و درون دیوار قرار گرفته
است، می‌توان گفت محراب را معیاری برای نشان دادن جهت قبله نیز می‌دانند. همچنین در مساجد امکاناتی جهت وضو مانند روشویی قرار گرفته است. هر مسجد دارای مناره‌هایی است که اذان از آنجا پخش می‌شود. برخی از مساجد نیز که نماز جمعه در آن‌ها برگزار می‌شود، دارای بخشی ویژه به نام منبر هستند که از آن در روز جمعه برای ادای خطبه نماز جمعه استفاده می‌کنند. مساجد به طور معمول فضایی برای تفکیک خانم‌ها و آقایان دارند.
از مساجد معمولا به عنوان مکانی برای اقامه نماز، بیداری در ماه رمضان، تشیع جنازه، مراسمات مذهبی، اجرای مراسم‌های خیرخواهانه مانند جمع آوری پول برای هدف‌های نیک و آموزش مقدماتی و پیشرفته علوم دینی استفاده می‌کنند.
کلمه mosque یا مسجد از کلمه فرانسوی mosquée وارد زبان انگلیسی شده است. احتمالا خود این کلمه نیز از زبان ایتالیایی و کلمه moschea گرفته شده است. کلمه مسکیت که کلمه مسجد از آن به وجود آمده است، اشاره به محلی برای عبادت دارد. خود مسجد نیز نشان دهنده مکانی برای سجده است و سجد در زبان عربی به معنای تعظیم در نماز است.
طبق نظر دانشمندان دین اسلام، در طول عمر پیامبر عظیم الشان اسلام یعنی حضرت محمد(ص) آغاز شده است. آغاز پیامبری ایشان برابر با قرن هفتم میلادی بوده است، به همین ترتیب می‌توان تخمین زد اولین مسجدها در این سال‌ها بنا شده‌اند. اولین مساجد ساخته شده در تاریخ صدر اسلام دو مورد بوده‌اند. مسجد قبا در شهر مدینه اولین مسجدی بوده است که توسط حضرت محمد (ص) زمان هجرتشان به مکه در سال 622 میلادی ساخته شده است. مسجد دیگری که در این بازه زمانی ساخته شده است و تقریبا با مسجد
مبارک قبا عمر یکسانی دارد، مسجد صحابه در شهر مساوا در اریتره است.
تمام مساجد رو به مکان مقدسی برای مسلمان به نام کعبه ساخته شده‌اند. این مکان مقدس توسط حضرت ابراهیم خلیل الله و پیش از حضرت محمد (ص) ساخته شده است. حضرت ابراهیم و نوادگانشان نیز یکتاپرست بوده و به فرمان خداوند بنای کعبه مبارک را گذاشتند. امروزه هنوز سنگی که ایشان و فرزند مبارکشان یعنی حضرت اسماعیل پایشان را روی آن گذاشته‌اند تا کعبه مبارک را بنا نهند باقی مانده است.
دومین مسجد بزرگی که در صدر اسلام ساخته شد مسجد الاقصی است. بعد از آن نیز مسجد الحرام در اوایل سال 638 بعد از میلاد مسیح ساخته شد و سپس آن را برای جای دادن زائرانی استفاده کردند که به صورت سالانه به حج می‌رفتند. بعد از مسجد قبا حضرت محمد (ص) مسجد دیگری در مدینه منوره بنا نهادند. این مسجد اکنون به مسجد النبی شهرت دارد. حرم پاک و مطهر حضرت محمد (ص) در این مسجد قرار گرفته و مهمترین و مقدس‌ترین زیارتگاه برای تمام مسلمان در سراسر جهان است.
در اواخر قرن هفتم میلادی مساجدی در عراق و شمال آفریقا ساخته شدند. دلیل این امر نیز گسترش اسلام با بر روی کار آمدن اولین خلیفه مسلمین بود. بنابر شواهد و گزارش‌های بزرگان دین اسلام، زیارتگاه امام حسین (ع) که در کربلا واقع شده است، یکی از قدیمی‌ترین مساجد کشور عراق است. معماری این مسجد در قرن 11 میلادی به دست معماران خبره ایرانی مرمت شده و اکنون شکل و شمایل معماری ایرانی آن دوران در آن دیده می‌شود. زیارتگاه امام حسین (ع) یکی از مقدس‌ترین مکان‌ها برای شیعیان
جهان است. امام حسین (ع) به سبب جنگ شجاعانه و شهادتشان به عنوان امام سوم شیعیان، نوه حضرت محمد (ع) و فرزند امام اول شیعیان یعنی امام علی (ع) از قدر و حرمت بسیار ویژه‌ای برخوردار هستند.
مسجد عمرو بن العاص نیز اولین مسجد در کشور مصر بود. از این مسجد به عنوان یک مرکز مذهبی و اجتماعی در فسطاط (قاهره کنونی پایتخت مصر) یاد شده است. در عصر حاضر چیزی از ساختار اصلی آن باقی نمانده است. با خلافت شیعیان فاطمی این مسجد و دیگر مساجد در سراسر مصر تکامل یافته و از آن به عنوان مدرسه نیز استفاده کرده‌اند.
گفته می‌شود که مسجد جامع کایروان در تونس امروزی، اولین مسجدی است که در شمال غرب آفریقا ساخته شده است. شکل امروزی آن متعلق به قرن 9 میلادی است و به تقلید از آن به عنوان یک الگو، مساجد دیگری نیز در مغرب ساخته شده‌اند. در ساخت این مسجد برای اولین بار از مناره‌های مربعی شکل به جای مناره‌های مدور و رایج استفاده شد. مناره‌ها شامل شبستان‌هایی بودند که نمونه‌های آن را در کلیساها (محل عبادت پیروان حضرت مسیح (ع)) نیز می‌توان دید. این ویژگی را می‌توان در مساجد اندلس، از جمله مسجد جامع کوردوبا نیز یافت. دلیل این نوع معماری این بود که آن‌ها دوست داشتند نحوه معماری خود را در مساجدی که می‌سازند؛ منعکس کنند. هنوز هم برخی عناصر مانند معماری مورها، معماری ویزیوگتیک و طاق نعل اسبی در مساجد اسپانیا و مغرب به چشم می‌خورند.
اولین مسجد در شرق آسیا در قرن 8 در شیان تاسیس شد. با این حال مسجد جامع شیان که بنای فعلی آن از قرن 18 مرمت شده است؛ شمایلی به مساجد دیگر ندارد. دولت چین گذاشتن مناره برای آن را منع کرده است. این مسجد پیرو معماری سنتی چین است. با این تفاوت که مسجد جامع شیان که در شرق چین واقع شده است بیشتر شبیه به یک معبد است که به جاس سقف زرد متداول در سازه‌های امپراتوری چین، دارای سقفی به رنگ سبز است. مساجدی که در غرب چین بنا شده‌اند دارای المان‌هایی مانند گنبد و مناره هستند که
در مساجد سنتی دیگر نیز دیده می‌شوند.
ادغام مشابهی از تاثیرات خارجی با معماری محلی را می‌توان در جزایر اندونزی مانند سوماترا و جاوا مشاهده کرد؛ جایی که برای اولین بار در قرن 15 میلادی مساجدی از جمله مسجد بزرگ دماگ تاسیس شد. در اولین مساجد ساخته شده در جاوه تاثیر معماری و طراحی هندو، بودایی و چینی دیده می‌شود. این مساجد با سقف‌های بلند چوبی و چند طبقه شبیه به معابد هندوی و بالی هستند. المان گنبد اسلامی نیز تا قرن 19ام میلادی ظاهر نشد. به نوبه خود، سبک جاوه‌ای بر روی مساجد استرونیای اندونزی و
همسایگانی مانند مالزی، برونئی و فیلیپین، تاثیر گذاشته است.
امپراتوری‌های مسلمان، در تکامل و گسترش مساجد نقش اساسی داشتند. اگرچه مساجدی که برای اولین بار در هند بنا شدند، به تاریخ قرن هفتم میلادی باز می‌گردند اما تا زمان ورود مغول‌ها در قرن 16 و 17، مساجدشان به شکل معمولی که در سراسر شبه قاره دیده می‌شد نبود. مساجدی که به سبک مغول ساخته می‌شدند، شامل گنبد پیازی، قوس‌های نوک تیز و مناره‌های دایره‌ای ظریف‌تر بودند. این طراحی در واقع جزو ویژگی‌های رایج در سبک‌های ایرانی و آسیای میانه است.
جاما مسجدی در دهلی و مسجد پادشاهی در لاهور، به همین روش در اواسط قرن نوزدهم میلادی ساخته شده‌اند. این دو مسجد که جزو بزرگترین مساجد در این شبه جزیره‌‌اند، هنوز هم پابرجا هستند.
خلفای اموی به ویژه در زمان گسترش اسلام مساجدی در شام ساختند که در میان مردم منطقه بسیار مورد احترام بود. مساجدی که امویان ساختند تحت تاثیر بیزانس قرار گرفت و این روند تا زمان ظهور امپراتوری عثمانی ادامه یافت. مساجد اولیه امپراتوری عثمانی نیز در اصل کلیساهای کوچک یا کلیسای جامع به جا مانده از امپراتوری بیزانس بوند. مسجد ایاصوفیه یکی از کلیساهای جامعی بود که بعد از فتح قسطنطنیه توسط عثمانی‌ها، به مسجد تبدیل شد.
مساجد مربوط به دوره عثمانی هنوز در اروپای شرقی باقی مانده‌اند. سریع‌ترین رشد مساجد در اروپا در قرن گذشته اتفاق افتاده است؛ زیرا مسلمانان بیشتری به این قاره مهاجرت کرده‌اند. بسیاری از شهرهای مهم اروپا مساجدی مانند مسجد جامع پاریس را در خود جای داده‌اند. این مساجد دارای گنبد، مناره و سایر ویژگی‌هایی هستند که غالبا در مساجد ساخته شده در کشورهای مسلمان دیده می‌شوند. اولین مسجد در آمریکای شمالی توسط آمریکایی‌های آلبانیایی در سال 1915 تاسیس شدند. اما
قدیمی‌ترین مسجد قاره که باقی مانده است؛ یعنی مسجد مادر آمریکا، در سال 1934 ساخته شد. همچون اروپا، در دهه‌های اخیر و با ورود مهاجران مسلمان به ویژه از جنوب آسیا در ایالات متحده؛ تعداد مساجد آمریکا به سرعت افزایش یافته است. بیش از چهل درصد مساجد ایالات متحده پس از سال 2000 ساخته شده‌اند.
کشور ایران جزو کشورهایی است که از همان صدر اسلام پذیرای دین مبین اسلام بودند. بنابراین مساجد زیادی در همان اوایل ساخته شده است. یکی از مساجدی که عمر آن به هزار و سیصد سال پیش باز می‌گردد؛ مسجد جامع اسیر در استان فارس است. مسجد جامع عتیق شیراز نیز تاریخ ساختش به سال 281 هجری قمری باز می‌گردد. به طور کلی از تاریخ اولین مساجدی که ساخته شده‌اند، اطلاع دقیقی در دست نیست و بیشتر قدمت آنه تخمین زده می‌شود. این مساجد که در استان فارس واقع شده‌اند، جزو قدیمی‌ترین
مساجدی باشند که در ایران ساخته شده‌اند.
به گفته مورخان اولیه مسلمان شهرهایی که با آغوش باز پذیرایی دین اسلام بودند، اجازه داشتند کلیساهای خود را حفظ کنند. اما شهرهایی که توسط مسلمانان فتح می‌شد، کلیسا هایشان به مسجد تبدیل شد. یکی از اولین نمونه‌های تبدیل کلیسا به مسجد در دمشق سوریه بود. جایی که در سال 705 خلیفه اموی الولید، کلیسای سنت جان را از مسیحیان خریداری کرده و آن را به عنوان مسجد بازسازی کرد.
روند تبدیل کلیساها به مسجد به ویژه در روستاهایی که اکثر ساکنان آن به دین اسلام گرویدند، به سرعت صورت گرفت. ترکان عثمانی پس از ورود به شهر قسطنطنیه در سال 1453، تقریبا تمامی کلیساها و صومعه‌ها را به مسجد تبدیل کردند. در مناطق دیگری از جمله جنوب اسپانیا پس از فتح مورها در سال 1492، کلیساها تخریب و به مسجد تبدیل شدند. معروف‌ترین مسجد نیز مسجد بزرگ قرطبه است.
مسجد یکی از مورد احترام‌ترین مکانی است که مسلمانان به آن وارد می‌شوند. علاوه بر عبادت و سجود برای پروردگار از آن برای موارد زیر استفاده می‌کنند.
در تقویم اسلامی روزهایی تحت عنوان عید وجود دارد. اعیاد اسلامی همواره مورد احترام مسلمانان جهان بوده است. مسجد در روز عید پذیرای مسلمانانی است که نماز عید را به جا می‌آورند
ماه رمضان یا ماه مهمانی خدا یکی از مبارک‌ترین ماه‌ها برای مسلمانان است. در این ماه مردم روزه گرفته و تن و نفس خود را با عبادت پاک می‌کنند. مراسم افطاری و نذری‌های ماه مبارک رمضان معمولا در مساجد محل برگزار می‌شوند.
طبق دین مبارک اسلام، هر فرد باید یک چهلم ثروت خود را به عنوان زکات به امور خیریه ببخشد. در عید سعید فطر، مسلمانان زکات خود را به مسجد می‌برند و به طور ناشناس به افراد مسلمان نیازمند دیگری کمک می‌کنند.
مساجدی با طرح عربی جزو اولین مساجدی هستند که در دوران سلسله امویان پیشگام بودند. این مساجد دارای نقشه‌های مربع یا مستطیل شکل با حیاط بسته(صحن) و نمازخانه سرپوشیده بوند. مساجدی که در آب و هوای گرم خاورمیانه‌ای و مدیترانه‌ای ساخته می‌شوند، دارای حیاط‌های روبازی بودند که از آن برای اقامه نماز استفاده می‌کردند. اکثر مساجد ستون دار اولیه دارای سقف‌های مسطح بوند. یکی از برجسته‌ترین مساجدی که با این سبک ساخته شده‌اند، مسجد hypostyle است که
در کوردوبای اسپانیا ساخته شده است. 850 ستون این مسجد را سرپا نگه داشته‌اند. غالبا مساجد ستون‌دار دارای رواق هستند تا نمازگزاران زیر سایه باشند.
مساجد دارای طرح عربی بیشتر در زمان سلسه‌های بنی امیه و عباسی ساخته شده‌اند. اولین طراحی‌هایی که به هدف تغییر شکل مساجد صورت گرفت، توسط ایرانی‌ها آغاز شد. ایرانیان از گذشتگان خود هنر معماری غنی به ارث برده‌اند. بنابراین در زمان حکومت سلسه‌های پادشاهی مانند اشکانیان و ساسانیان، طراحی مساجد را متاثر از کاخ اردشیر بابکان و کاخ سروستان ساختند. در این دوران بود که معماری اسلامی شاهد تحولات زیادی بود. از جمله وجود گنبد، ورودی‌های بزرگ و قوسی‌هایی
که به آن ایوان می‌گفتند. این تغییرات همگی یادگار دوران معماری ایرانی است. در دوران سلجوقیان مساجدی به شکل چهار ایوان را طراحی می‌کردند. این نوع معماری به حکومت صفویان نیز به ارث رسید. این مساجد دارای حیاط مرکزی مربعی شکلی بودند که با ورودی‌های بزرگ و دروازه مانند تزئین می‌شدند. پارسیان باغ‌های ایرانی را نیز وارد طرح‌های مساجد کردند. این سبک به امضای معماری مساجد پارسی تبدیل شد. این طرح‌ها را بعدا در مساجد تیموری و همچنین مساجد مغولی نیز به کار
بردند.
عثمانی‌ها در قرن پانزدهم مساجد گنبد مرکزی را معرفی کردند. این مساجد دارای گنبد بزرگی بودند که در زیر آن نمازخانه قرار گرفته است. این سبک معماری مساجد به شدت تحت تاثیر معماری بیزانسی بود. مساجد ساخته شده در جنوب شرقی آسیا اغلب نمایانگر معماری به سبک اندونزیایی _ جاوه‌ای هستند. این مساجد با شکل کلی مساجدی که بر اساس معماری غربی در اروپا و شمالی ساخته شده‌اند؛ متفاوت است.
مساجد در هر دوره‌ای که ساخته شده باشند و هر سبک معماری هم که داشته باشند، باز هم دارای اجزایی هستند که منحصرا مخصوص معماری مسجد است. این اجزا شامل موارد زیر هستند:
نمازخانه که به آن مولا گفته می‌شود، به ندرت دارای مبل و صندلی است. هیچ صندلی در آنجا وجود ندارد تا جای بیشتری برای نمازگزاران باشد. بر روی دیوار داخلی نمازخانه برخی از مساجد، آیاتی از کتاب آسمانی قرآن نوشته شده تا نمازگزاران در حین حضور در آنجا بیشتر بر روی عبادت تمرکز کنند. علاوه بر این این آیات به صورت خطوط زیبایی نوشته شده که زینت بخش نمازخانه نیز هستند. در این بخش است که نمازگزاران مشغول عبادت می‌شوند.
در برخی از کشورها تنها برای نماز از این بخش استفاده می‌کنند و از به کار بردن آن در موارد دیگر به شدت خودداری می‌کنند. با توجه به معماری که مسجد دارد، شکل داخلی نمازخانه‌ها نیز متفاوت است. برای مثال مسجد جامع کایروان معروف به مسجد اقبا در تونس دارای ستون‌های زیادی در داخل نمازخانه است تا سقف نمازخانه را نگه دارد. اما برخی دیگر از مساجد را بدون ستون می‌سازند.
معمولا روبروی ورودی نمازخانه، دیوار قبله قرار دارد. نماز جماعت رو به این دیوار و در صفوف موازی انجام می‌شود. بنابراین تمامی نمازگذاران صف‌های نماز را طوری تنظیم می‌کنند که در یک خط موازی، مرتب و دقیق رو به قبله ایستاده باشند. در برخی از نمازخانه‌ها در داخل دیوار بخشی به نام محراب درست شده و امامی که نماز جماعت را می‌خواند، در آنجا می‌ایستد. در سمت راست نیز منبر برای سخنرانی به خصوص در نماز جمعه قرار گرفته است. در برخی از مساجد به خصوص در مساجد ترکی یا
بوسنیایی یک بخش کوچک در سمت چپ محراب قرار دارد که چند صندلی و یک میز در آنجا قرار گرفته است. افراد سوالات و برخی از مشکلات خود را با امام بعد از نماز آنجا در میان می‌گذارند.
طبق رسوم و سنت‌ها زنان و مردان نمازگزار جدا از یک به عبادت می‌پردازند. به این قسمت که زنان نماز می‌خوانند مخفیل یا مقفیل می‌گویند. این مکان در بالای نمازخانه اصلی واقع شده است. این بخش در برخی از مساجد به صورتی طراحی شده که اندازه سطح نمازگزاران مرد نباشد و سطح آن اندکی پایین‌تر است. در برخی دیگر از مساجد هم معمولا در طبقه بالا و به شکل بالکن مانند آن را می‌سازنند و صدای امام به گوش آن‌ها می‌رسد. برخی دیگر نیز در معماری خود بخش زنان و مردان را پرده یا دیوار کشی کرده‌اند و باز صدای امام از آنجا به گوش می‌رسد.
محراب بخشی طاقچه مانند در دیوار قبله مسجد است. قبله جهت مکه و کعبه را نشان می‌دهد. از دیر باز رسم بر این بوده که امام جماعت درون محراب ایستاده و آنجا نماز را پیشوایی می‌کند.
ویژگی مشترک مساجد مناره است. برج بلند و باریکی که معمولا در یکی یا دو گوشه سازه آن را می‌سازند. بالای مناره همیشه بلندترین نقطه در مساجد است. بلندترین مناره جهان در مسجد حسن دوم در کازابلانکا، مراکش واقع شده است. ارتفاع آن 210 متر بوده و ساخت آن در سال 1993 پایان یافت. این مسجد توسط میشل پنیسمو طراحی شده است.
اولین مناره در سال 665 در بصره و در زمان خلیفه اموی معاویه ساخته شد. معاویه دستور ساخت مناره را داد زیرا می‌خواست مساجد از نظر طراحی و شکل ظاهری تقریبا با کلیساهایی که برج ناقوس دارند برابری کنند. همچنان که گفتیم؛ از نظر قدمت قدیمی‌ترین مناره نیز در مسجد جامع کایراوان در تونس ساخته شده است. مناره‌ها بین قرن 8 و 9 ساخته شده‌اند. این مناره یک برج عظیم مربع شکل است که از سه ردیف در اندازه‌های مختلف روی هم قرار گرفته است.
گنبدها اغلب مستقیم بالای نمازخانه اصلی قرار می‌گیرند. برخی معتقداند گنبدها را به نشانه طاق آسمان ساخته‌اند. با گذشت زمان، نحوه معماری گنبدها پیشرفت کرده است. اگرچه گنبدها را بیشتر به شکل نیمکره می‌ساختند، اما مغولان در هند و جنوب آسیا، گنبدهای پیازی شکل را رواج بخشیدند که از ویژگی های سبک معماری عربی است. بعضی از مساجد علاوه بر گنبد بزرگ اصلی که در مرکز آن قرار دارد، اغلب چند گنبد کوچکتر هم دارند.
دین اسلام دین پاکیزگی و تمیزی است. بدون وضو، بدن و لباس تمیز نمی‌توان نه وارد مسجد شد و نه نماز خواند. مساجد بزرگ و کوچک سراسر دنیا بخش سرویس بهداشتی و محلی برای وضو دارند. در این بخش نمازگذاران پیش از ورود به نمازخانه باید وضو بگیرند.
اگرچه مساجد گذشته از خشت و گل و امکانات ابتدایی مانند چوب ساخته می‌شدند، اما امروزه مساجد در سراسر جهان جزو زیباترین سازه‌هایی هستند که توسط بشر ساخته می‌شوند. به خصوص مساجد ایرانی که از میناکاری و کاشی‌های زیبا در ساختشان استفاده شده است. مسجد برای مسلمانان تنها مکانی برای عبادت نیست، بلکه پناهگاه در راه ماندگان و کسانی هم هست که می‌خواهند اندکی با معبود خود راز و نیاز کنند.